بنی‌اسرائیل در تفاسیردر تفاسیر، هم‌چون قرآن و حدیث ، بنی اسرائیل به معنای یهود، یهود و نصاری، احبارِ یهود و اهل کتاب به کار رفته است [۱]
محمد بن جریر طبری، جامع البیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۱۹۷، بیروت ۱۴۰۰ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۰ـ۱۹۸۳.
[۲]
محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۱۸۱، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی تا).
[۳]
عبدالله بن عمر بیضاوی، انوارالتنزیل و اسرار التأویل، ج۱، ص۱۵۷، المعروف بتفسیر البیضاوی، مصر ۱۳۳۰، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۴]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، ج۱، ص۲۴۲، قم ۱۴۰۴.
و خطاب به بنی اسرائیل در قرآن را خطاب به احبار و عالمان دینی این قوم دانسته‌اند، چرا که تنها اینان به اخبار گذشتگان و داستان‌های آن‌ها آگاهی داشتند. [۵]
همانجا، محمد بن جریر طبری، جامع البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت ۱۴۰۰ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۰ـ۱۹۸۳.
همچنین این خطاب را در برخی آیات ناظر بر یهودیان ساکن مدینه یا اطراف آن ذکر کرده‌اند. [۶]
فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۲۰۷، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبائی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۷]
عبدالله بن عمر بیضاوی، انوارالتنزیل و اسرار التأویل، ج۱، ص۱۵۰، المعروف بتفسیر البیضاوی، مصر ۱۳۳۰، چاپ افست بیروت (بی تا).
۱ - بحث تفضیل بنیاسرائیلدر تفاسیر، به تبع تأکید قرآن، بر مباحثی چون برتری یا تفضیل بنی اسرائیل، تشریع قوانین الهی برای ایشان، و نعمت‌های خداوند بر آنان توجه بیشتری شده است. ۲ - منظور از برتری بر عالمیندر تفسیر آیات گویای برتری آنان بر « عالمین » آورده‌اند که مراد از «عالمین» اراده خصوص بوده، یعنی اینان در زمان خویش بر همه برتری داشتند و منظور از بنی اسرائیل، آبا و اسلاف ایشان است. ۳ - بهترین امتعلاوه بر این، به استناد آیه ۱۱۰ سوره آل عمران : «کنتم خیرَ اُمَّة اُخرجت للنّاس»، مسلمانان بهترین امت معرفی شده‌اند. [۱۲]
محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۲۰۸ـ۲۱۰، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی تا).
[۱۳]
ابن کثیر، تفسیرالقرآن العظیم، ج۱، ص۱۴۹، چاپ علی شیری، بیروت (بی تا).
۴ - نظر بیضاوی در تفضیل آنانبیضاوی [۱۴]
عبدالله بن عمر بیضاوی، انوارالتنزیل و اسرار التأویل، ج۲، ص۱۴۳، المعروف بتفسیر البیضاوی، مصر ۱۳۳۰، چاپ افست بیروت (بی تا).
علت تفضیل قوم بنی اسرائیل را کثرت انبیایی می‌داند که در میان آن قوم مبعوث شده‌اند. [۱۵]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، ج۱، ص۶۳، قم ۱۴۰۴.
[۱۶]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، ج۱، ص۸۶، قم ۱۴۰۴.
[۱۷]
عبدالله بن عمر بیضاوی، انوارالتنزیل و اسرار التأویل، ج۲، ص۱۴۳، المعروف بتفسیر البیضاوی، مصر ۱۳۳۰، چاپ افست بیروت (بی تا).
۵ - ماجرای عیسی با بنیاسرائیلمفسران، به تبعیت از قرآن، عیسی را از انبیای بنی اسرائیل معرفی کرده‌اند و آورده‌اند که این قوم، به سبب شکستن حرمت روز سبت ، مورد لعن داوود قرار گرفتند. عیسی نیز بنی اسرائیل را لعن کرد و اینان به صورت میمون درآمدند. برخی مفسران این مسخ را نه در صورت و ظاهر ، بلکه در قلوب ایشان دانسته‌اند. [۱۸]
محمود بن عمر زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۱، ص۶۶۶ـ۶۶۷، بیروت (بی تا).
[۱۹]
عبدالله بن عمر بیضاوی، انوارالتنزیل و اسرار التأویل، ج۱، ص۱۵۹، المعروف بتفسیر البیضاوی، مصر ۱۳۳۰، چاپ افست بیروت (بی تا).
۶ - اولین احکام و قوانیندر تفسیر آیه ۳۲ سوره مائده «و مِن أجل ذلک کَتبنا علی بنی اسرائیل» نوشته‌اند که ابتدای کتاب‌های الهی و تعیین اولین احکام و قوانین دینی به موسی و تورات باز می‌گردد. [۲۱]
محمود بن عمر زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۱، ص۶۲۷، بیروت (بی تا).
[۲۲]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، ج۲، ص۲۲۷، قم ۱۴۰۴.
۷ - وقایع موسی و بنیاسرائیلاکثر مفسران به جزئیات وقایع موسی و قوم وی نظر داشته‌اند؛ از آن جمله است: داستان تولد موسی [۲۳]
محمد بن جریر طبری، جامع البیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۲۱۴ـ ۲۱۷، بیروت ۱۴۰۰ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۰ـ۱۹۸۳.
[۲۴]
فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۲۲۷، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبائی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۲۵]
عبدالله بن عمر بیضاوی، انوارالتنزیل و اسرار التأویل، ج۴، ص۱۲۳ـ ۱۲۵، المعروف بتفسیر البیضاوی، مصر ۱۳۳۰، چاپ افست بیروت (بی تا).
خروج از مصر و شکافته شدن دریا [۲۶]
محمد بن جریر طبری، ج۱، ص۲۱۷، جامع البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت ۱۴۰۰ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۰ـ۱۹۸۳.
[۲۷]
محمد بن جریر طبری، ج۱، ص۲۲۱، جامع البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت ۱۴۰۰ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۰ـ۱۹۸۳.
[۲۸]
فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۲۲۹ـ۲۳۰، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبائی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(در حدیثی منقول در صحیح بخاری [۲۹]
محمد بن اسماعیل بخاری جعفی، صحیح البخاری، ج۴، ص۱۲۶، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
روز نجاتِ موسی روز عاشورا دانسته شده است.) گوساله پرستی ، داستان کشتن گاو به امر خداوند و بهانه‌جویی‌های قوم، توضیح « منّ » و « غمام ». [۳۰]
محمد بن جریر طبری، جامع البیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۲۲۲ـ۲۲۵، بیروت ۱۴۰۰ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۰ـ۱۹۸۳.
[۳۱]
فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۲۳۳، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبائی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۳۲]
محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۲۳۰ـ۲۳۱، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی تا).
[۳۳]
محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۲۵۷ـ۲۶۰، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی تا).
[۳۴]
عبدالله بن عمر بیضاوی، انوارالتنزیل و اسرار التأویل، ج۱، ص۱۵۸ـ۱۶۲، المعروف بتفسیر البیضاوی، مصر ۱۳۳۰، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۳۵]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، ج۱، ص۲۴۲، قم ۱۴۰۴.
۸ - منبع اخبار تفاسیرگفتنی است که اطلاعات تاریخی تفاسیر درباره بنی اسرائیل عمدتاً متأثر از متون پیشین یهودی است؛ به عنوان نمونه، معرفی اسباط دوازده‌گانه ، ذکر نام فرعون زمان یوسف و موسی؛ تعیین شهری که در قرآن از آن با عنوان «القریة» و «الارض المقدسة» تعبیر شده و، به اختلاف، دمشق ، فلسطین ، اریحا یا اردن ذکر کرده‌اند؛ سرگذشت این قوم پس از موسی و جانشینی یوشع بن نون ؛ و داستان طالوت و جالوت . [۳۶]
محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری: تاریخ الامم و الملوک، ج۱، جزء۱، ص۱۷۱، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
[۳۷]
محمد بن جریر طبری، جامع البیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۲۱۴ـ ۲۱۷، بیروت ۱۴۰۰ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۰ـ۱۹۸۳.
[۳۸]
محمد بن جریر طبری، جامع البیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۴۴۲ـ۴۴۳، بیروت ۱۴۰۰ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۰ـ۱۹۸۳.
[۳۹]
محمود بن عمر زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۱، ص۱۴۲، بیروت (بی تا).
[۴۰]
محمود بن عمر زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۱، ص۶۲۰، بیروت (بی تا).
[۴۱]
فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۲۲۷، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبائی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۴۲]
فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۲۲۹ـ۲۳۰، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبائی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۴۳]
فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۲۳۳، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبائی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۴۴]
احمد بن محمد ثعلبی، قصص الانبیاء المسمّی ' عرائس المجالس، ج۱، ص۱۴۷ـ ۲۴۳، بیروت (بی تا).
[۴۵]
ابن کثیر، تفسیرالقرآن العظیم، ج۱، ص۱۵۳ـ۱۵۴، چاپ علی شیری، بیروت (بی تا).
[۴۶]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، ج۱، ص۳۱۳ـ ۳۲۰، قم ۱۴۰۴.
[۴۷]
محمدهادی معرفت، التفسیر و المفسّرون فی ثوبه القشیب، ج۲، ص۱۴۱ـ۳۱۱، مشهد ۱۳۷۷ ش.
۹ - پانویس
۱۰ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بنی اسرائیل»، شماره۱۹۶۷. |